Hammerschmidtia ferruginea ( FALLÉN , 1817)

Mielczarek, Łukasz, Żóralski, Robert & Trzciński, Paweł, 2019, Przegląd rodzajów Brachyopa Meigen, 1822 i Hammerschmidtia Schummel, 1834 (Diptera: Syrphidae) w Polsce, Dipteron (Oxford, England) 35 (4), pp. 140-177 : 159-162

Hammerschmidtia ferruginea ( FALLÉN, 1817)

MATERIAŁ: ( 123 ♂♂, 38 ♀♀). Pobrzeża Południowobałtyckie. Nadmorski PK: Dębki, nad rz. Piaśnicą [ CF 18], 3 VII 1996, 1 ♂, 1 ♀, leg. BS, coll. RŻ; Nadmorski PK: Jastarnia [ CF 46], 11 VII 1996, 1 ♀, leg. BS, coll. RŻ; Okolice Trójmiejskiego PK: nasyp kolejowy pomiędzy rez. Kacze Łęgi a dzielnicą Gdynia- Orłowo [ CF 34], 24 VII 2001, 1 ♂, leg. JKK, coll. RŻ ( KOWALCZYK et GARBALEWSKI 2004, ŻÓRALSKI et KOWALCZYK 2015); Trójmiejski PK: Gdańsk- VII Dwór: Dolina Samborowo [ CF 42], 17 VI 2003, 3 ♂♂, leg. JKK, coll. RŻ ( KOWALCZYK 2004, ŻÓRALSKI et KOWALCZYK 2015); Gdynia-Redłowo: Polanka Redłowska [ CF 44], 29 VI 2009, 1 ♀, 7 VII 2009, 1 ♂, 18 VI 2012, 1 ♂, 3 VII 2013, 1 ♂, leg. JKK, coll. RŻ ( ŻÓRALSKI et KOWALCZYK 2017); Reda- Pieleszewo: Dolina Redy [ CF 25], 2 VI 2013, 1 ♂, leg. RŻ ( ŻÓRALSKI et KOWALCZYK 2015); Trójmiejski PK: Reda, na głogu Crataegus [ CF 25], 31 V 2015, 1 ♀, leg. RŻ; PK Mierzei Wiślanej: Krynica Morska, „Wielbłądzi Garb” [ DF 02], 3 VI 2017, 1 ♂, leg. RŻ. Pojezierza Południowobałtyckie. Łysomice n. Słupsk = „Stolp i. P., Loitz” [ XA 42], 3 VII 1914, 2 ♂♂, 1 ♀, 6 VII 1914, 1 ♀, 28 V 1916, 1 ♀, 14 VI 1916, 1 ♂, leg. O. KARL, coll. MiIZ PAN ( KARL 1935); Trójmiejski PK: Dolina Zagórskiej Strugi, Leśnictwo Piekiełko [ CF 24], 24 VII 2000, 1 ♂, leg. JKK, coll. RŻ ( CIECHANOWSKI et AL. 2001, ŻÓRALSKI et KOWALCZYK 2015); Wielkopolski PN: Trzebaw, żółte miski [ XT 29], 20 V 2005, 1 ♀, leg. PT; Zakrocz ad. Rypin [ CD 97], 24 IV 2009, 1 ♂, leg. PT; Gdynia-Wielki Kack: Źródło Marii [ CF 33], 4 VII 2013, 1 ♂, leg. JKK, coll. RŻ ( ŻÓRALSKI et KOWALCZYK 2015); Szadowski Młyn: nad rz. Liwą [ CE 76], 19 VI 2015, 1 ♀, leg. RŻ. Pojezierza Wschodniobałtyckie. Rez. Starożyn [ FE 57], 20 VI 1977, 2 ♂♂, 1 ♀, leg. BS, coll. BS ( SOSZYŃSKI 1981), 20 VI 1977, 2 ♂♂, leg. BS, coll. ŁM ( SOSZYŃSKI 1981), 22 VI 1977, 1 ♀, 24 VI 1977, 1 ♂, leg. BS, coll. ISEZ PAN Kraków ( SOSZYŃSKI 1981), 28 V 1978, 1 ♂, leg. BS, coll. ŁM ( SOSZYŃSKI 1981), 28 V 1978, 1 ♂, 15 VI 1978, 2 ♂♂, 2 ♀♀, leg. BS, coll. ISEZ PAN Kraków ( SOSZYŃSKI 1981), 15 VI 1978, 1 ♂, leg. M. WANAT, coll. ŁM ( SOSZYŃSKI 1981); Gruszki [ FE 67], 22 VI 1977,

159

2 ♂♂, leg. BS ( SOSZYŃSKI 1981), 24 VI 1977, 1 ♀, leg. BS, coll. ŁM ( SOSZYŃSKI 1981); Rez. Mały Borek [ FE 57], 21 VII 1977, 1 ♀, leg. BS, coll. ISEZ PAN Kraków ( SOSZYŃSKI 1981); Puszcza Borecka [ EE 69], 5 VI 1985, 1 ♂, leg. BS, coll. BS, 5 VI 1985, 2 ♂♂, leg. BS, coll. ISEZ PAN Kraków; Wigierski PN: jezioro Krzywe [ FE 39], 12 VI 1989, 1 ♀, leg. A. KRZYSZTOFIAK, coll. ŁM; Wigierski PN: Powały [ FE 38], 23 V 1990, 1 ♂, leg. L. KRZYSZTOFIAK, coll. ŁM; Wigierski PN: rez. Walik [ FE 39], 24 V 1993, 1 ♂, leg. L. KRZYSZTOFIAK, coll. ŁM; Wigierski PN: torfowisko nad Czarną Hańczą [ FE 39], 20 VII 2001, 1 ♀, leg. A. KRZYSZTOFIAK, coll. ŁM; Wigierski PN: Cimochowizna, na głogu Crataegus [ FE 39], 27 V 2016, 1 ♂, leg. ŁM ( ŻÓRALSKI et AL. 2016), 16 VI 2017, 4 ♂♂, leg. ŁM (fot. 5 g) ( ŻÓRALSKI et AL. 2017b); Zelwa [ FE 58], 1 VI 2018, 1 ♂, leg. ŁM; Stanowisko [ FE 68], 2 VI 2018, 1 ♂, leg. ŁM. Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie. Białowieski PN: łąka n. Narewką [ FD 94], 26 VI 1960, 1 ♂, 1 ♀, leg. A. DRABER-MOŃKO, coll. MiIZ PAN ( BAŃKOWSKA 1995, PISARSKA et SOSZYŃSKI 2001); Białowieski PN: Puszcza Białowieska [ FD 85], 8 VIII 1987, 1 ♂, leg. BS, 14 VI 1989, 1 ♂, leg. BS; Biebrzański PN: Goniądz [ FE 12], 30 VI 2002, 1 ♂, leg. BS; Biebrzański PN: Wólka Piaseczna [ FE 13], 24 VI 2006, 1 ♂, leg. BS; Biebrzański PN: oddział 285A, malaise trap [ FE 13], 26 V 2007, 1 ♀, leg. A. KOSTRO-AMBROZIAK, coll. PT; Biebrzański PN: Grobla Honczarowska [ FE 00], 17 VI 2010, 1 ♀, leg. M. WANAT, coll. BS; Puszcza Białowieska: Hajnówka, Zielona Tryba [ FD 83], 17 VI 2016, 1 ♂, leg. C. BYSTROWSKI; Puszcza Białowieska: Rez. Podcerkwa [ FD 83], 18 VI 2016, 3 ♂♂, leg. C. BYSTROWSKI. Niziny Środkowopolskie. Rez. Wolbórka ad. Tuszyn [ DC 11], 24 VI 1973, 1 ♂, leg. M. SOSZYŃSKI, coll. BS, 17 VI 1979, 1 ♀, leg. M. SOSZYŃSKI, coll. BS, 24 VI 1979, 3 ♂♂, leg. M. SOSZYŃSKI, coll. BS; Tuszyn [ CC 91], 9 V 1977, 1 ♂, leg. BS, 30 V 1978, 2 ♀♀, leg. BS, 27 VI 1980, 1 ♂, leg. BS, 29 VI 1980, 2 ♂♂, 3 ♀♀, leg. BS, 7 VII 1980, 2 ♂♂, leg. BS, 12 VII 1980, 1 ♂, leg. BS; Modlica ad. Tuszyn [ CC 92], 25 VII 1980, 1 ♂, leg. BS; Fryszerka ad. Inowłódz [ DC 50], 9 VI 1983, 1 ♂, leg. BS; Łódź: Łagiewniki [ CC 94], 19 VI 1984, 1 ♂, leg. JKK, coll. MPUŁ ( KOWALCZYK et WATAŁA 1986, TRANDA et KOWALCZYK 1993, KOWALCZYK et MAJECKI 2002), 28 V 1988, 7 ♂♂, 31 V 1988, 1 ♀, 18 V 1989, 3 ♂♂, 2 ♀♀, leg. JKK, coll. MPUŁ ( TRANDA et KOWALCZYK 1993, KOWALCZYK et AL. 1998, KOWALCZYK et MAJECKI 2002), 21 VI 1995, 1 ♂, leg. BS, 9 VI 1999, 2 ♂♂, leg. BS; Spalski PK: Spała [ DC 41], 7 VI 1986, 1 ♂, leg. BS; Łódź: Łagiewniki – bud. Leśnictwa Miejskiego [ CC 94], 31 V 1988, 1 ♂, 20 V 1989, 1 ♂, leg. JKK, coll. MPUŁ ( KOWALCZYK 1996); Rez. Popień ad Rogów [ DC 23], 30 V 1991, 5 ♂♂, leg. JKK, coll. MPUŁ ( MARKOWSKI 2001); Las Łagiewnicki: Arturówek [ CC 94], 11 V 1994, 1 ♂, leg. JKK, coll. MPUŁ, 1 VI 1996, 2 ♂♂, leg. BS; Łódź: Ogród Botaniczny [ CC 93], 1 VI 1996, 1 ♂, leg. JKK, coll. MPUŁ ( KOWALCZYK et KURZAC 2003); Ciosny-Sady ad. Łódź [ CC 95], 12 VI 1996, 1 ♂, leg. JKK, coll. MPUŁ; Uroczysko Wiączyń [ DC 03], 4 VI 2005, 1 ♂, leg. T. KURZAC, coll. MPUŁ, 23 VI 2012, 1 ♂, leg. BS; Łódź: uż. ekol. Majerowskie Błota [ CC 83], 22 VI 2017, 1 ♂, leg. BS. WYŻYNA ŚLĄSKO-KRAKOWSKA. PUSZCZA DULOWSKA: MŁOSZOWA [ CA 95], 12 VI 2011, 1 ♀, LEG. R. CELADYN, COLL. ŁM. WYŻYNA MAŁOPOLSKA. ŚWIĘTOKRZYSKI PN: ŚWIĘTY KRZYŻ [ EB 03], 22 VI 1978, 2 ♂♂, 23 VI 1978, 2 ♂♂, 24 VI 1978, 7 ♂♂, 3 ♀♀, 11 VIII 1978, 1 ♀, 1 VI 1979, 1 ♂, 2 VI 1979, 1 ♂, 22 VII 1979, 1 ♂, leg. JKK, coll. RŻ ( KOWALCZYK et ŚLIWIŃSKI 1988, ŻÓRALSKI et AL. 2017), 3 VII 1992, 1 ♂, leg. JKK, coll. MPUŁ; Suchedniowsko- Oblęgorski PK: rez. Świnia Góra k. Szałas [ DB 75], 6 VII 1981, 1 ♂, 9 VII 1981, 2 ♂♂, leg. JKK, coll. MPUŁ ( KOWALCZYK et WATAŁA 1990); Świętokrzyski PN: Mokry Bór [ DB 93], 20 VI 1984, 1 ♂, leg. BS, coll. RŻ ( KOWALCZYK et ŚLIWIŃSKI 1988, ŻÓRALSKI et AL. 2017); Przedborski PK: rez. Czarna Rózga [ DB 34], 20 VI 1998, 1 ♂, leg. BS, coll. ŁM ( SOSZYŃSKI et AL. 2008); Przedborski PK: rez. Bukowa Góra ad. Rączki [ DB 25], 21 VI 1998, 1 ♂, leg. BS, coll. ŁM ( SOSZYŃSKI et AL. 2008); Sulejowski PK, rez. Lubiaszów [ DB 29], 22 V 2005, 1 ♂, leg. BS; Belina ad. Włoszczowa [ DB 33], 23 VII 2009, 1 ♀, leg. ŁM, 4 VI 2010, 1 ♀, leg. ŁM (fot. 5 h); Czarnca ad. Włoszczowa [ DB 22], 25-26-04-2018, 1 ♂, leg. ŁM. Podkarpacie Północne. Puszcza Niepołomicka: Stanisławice [ DA 53], 11 VI 2009, 1 ♀, leg. ŁM. Zewnętrzne Karpaty Zachodnie. Iwonicz ad. Krosno [ EV 59], 29 VII 1972, 1 ♂, leg. BS. Centralne Karpaty Zachodnie. Pieniny: łąka pienińska [ DV 57], 19 V

160

1972, 1 ♂, leg. A. DRABER-MOŃKO, coll. MiIZ PAN ( BAŃKOWSKA 1976, 1980). Beskidy Wschodnie. Bieszczady: Bystre [ EV 96], 28 VI 2008, 1 ♂, 1 ♀, leg. PT, 22-27 VI 2015, 4 ♂♂, leg. ŁM; Bieszczady, Dolina Terebowca, 740 m n.p.m. [ FV 23], 1 VII 2010, 1 ♂, leg. A. KLASA, coll. ISEZ PAN Kraków.

POZOSTAŁY MATERIAŁ (spoza Polski): BUŁGARIA. Vitosha , 1400 m n.p.m. [ FN81 ], 23-26 VI 1964, 1 ♂, leg. R. BAŃKOWSKA, coll. MiIZ PAN. GRUZJA. Borjomi National Park: Kvabiskhevi [ LM53 ], 28-29 VI 2016, 8 ♂♂, 2 ♀♀, leg. ŁM. ROSJA. Republika Buriacji: Sajany: Orlik [ NU51 ], 26 VI 2012, 2 ♂♂, leg ŁM. Ponadto do porównania dostępny był okaz Hammerschmidtia ingrica STACKELBERG, 1952 : ROSJA - Republika Buriacji: Sajany: Orlik [ NU51 ], 26 VI 2012, 1 ♂, leg. ŁM (fot. 6 b) .

ROZMIESZCZENIE: W Europie gatunek szeroko rozmieszczony i stwierdzany w Czechach i Słowacji ( MAZÁNEK 2009), Fenoskandii, Francji, Niemczech, Rumunii, Szkocji, ( BARTSCH et AL. 2009), dalej na Kaukazie, Syberii, aż po Daleki Wschód Rosji ( KRIVOSHEINA 2003). Wszędzie na zachód od Polski uznawany za bardzo rzadki. Gatunek o prawdopodobnie holarktycznym rozsiedleniu. SKEVINGTON i in. (2019) na podstawie niepublikowanych danych przedstawiają opinię, że jest to gatunek palearktyczny. Na podstawie przedstawionych zdjęć w cytowanym atlasie sądzimy, że powyżsi autorzy błędnie interpretują H. ferruginea oraz H. ingrica . Na przedstawionych w pracy ilustracjach podpisanych jako H. rufa według nas widnieje H. ferruginea . W tekście natomiast autorzy zaznaczają, że H. rufa ( FALLÉN, 1817) ma być starszym synonimem H. ingrica STACKELBERG, 1952 , a nie tak jak się obecnie uznaje młodszym synonimem H. ferruginea ( FALLÉN, 1817) .

H. ferruginea można odróżnić od wszystkich gatunków z rodzaju Brachyopa po kilku cechach: obecności silnie wykształconych kolców na tylnych goleniach, odmiennym użyłkowaniu skrzydeł (szczytowa część R 4+5 dłuższa niż żyłka poprzeczna r-m), a u samców także po obecności tzw. wzgórka twarzowego.

Gatunek preferuje drzewostany liściaste oraz mieszane z topolą osiką. Jego larwy rozwijają się pod korą leżącej topoli osiki Populus tremula w początkowym stadium rozkładu, kiedy kora nadal ściśle przylega do drewna i nadto nie wyschła, a tylko zastępczo rozwijają się w wyciekach soku żywych drzew. Samce wykazują zachowania terytorialne i bronią miejsc ze świeżo powalonymi topolami ( ROTHERAY et AL. 2009). Do przetrwania populacji wymagana jest powierzchnia drzewostanów z topolą osiką o powierzchni co najmniej 4,5 ha ( ROTHERAY et MACGOWAN 2000). Imagines obu płci odwiedzają kwiaty roślin baldaszkowatych, a także głogu Crataegus , czeremchy Prunus i jarzębu Sorbus . Według NIELSENA (1992) preferują kwiaty o białej barwie, np.: jeżyna krzewiasta Rubus fruticosus i dzięgiel leśny Angelica sylvestris . Okres lotu trwa od maja do końca lipca.

Jest to gatunek ginący w wielu częściach Europy, a w Polsce znajduje się na “Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych” ( PALACZYK et AL. 2002) w kategorii DD. Prezentowane informacje dotyczące ponad 150 okazów to prawdopodobnie największy materiał znany z jakiegokolwiek kraju europejskiego. Nie udało się zlokalizować tylko kilku okazów dotyczących najstarszych doniesień z Polski (materiał najpewniej nie przetrwał): Gdańsk [ CF 42], jako Brachiopa ferruginea FALL. ( BACHMANN 1858) , Sopot [ CF 43] ( TIMM 1915), Widzino n. Słupsk = “Veddin” [ XA 23], Charnowo = „Stolp i. P., Arnshagen” [ XA 24] ( KARL 1935).

161

162